Karabasan yaşayan insanlar bu durumu korku ve endişe verici olarak ifade ederler. Karabasan nedir sorusunun cevabını araştıran insanların sayısı azımsanmayacak kadar fazladır. Peki karabasan nedir, neden olur? Geçmiş zamanlardan bu yana karabasanın korku verici etkisi insanların bu sorulara doğaüstü olaylarla cevap vermesine neden olur. Oysa insanların uykudan uyandıklarında ya da uykuya dalmadan kısa bir süre önce karabasan görmek ya da karabasan gelmesi olarak tabir ettikleri durum, bir uyku problemidir. Karabasan tıp literatüründe uyku felci olarak adlandırılır. Karabasanın yani uyku felcinin ne olduğunu anlamak için uyku sırasında beynin çalışma şeklini bilmek gerekir. Uyku tüm canlıların enerji toplaması için elzemdir. Uyku sırasında beyin fonksiyonlarında değişiklik meydana gelir. Uyku iki dönemden oluşur bunlar Non-REM ve REM dönemidir. Non-REM dönemi de 3 aşamadan oluşur. Bunlardan ilki uyanıklık halinden uykuya geçiş dönemidir. Bundan sonrasındaki 2. Non-REM evresi uykuya dalmanın başladığı 3. evre ise kişinin daha derin bir uykuya daldığı evredir. Uykunun ikinci dönemi ise REM dönemidir. Bu dönem hızlı göz hareketlerinin olduğu kalp atışının ve nabzın daha da hızlandığı dönemdir. Uykuda rüyalar görüldüğü evre REM evresidir. Basit bir anlatımla bu evrede beyin hareket fonksiyonunu kilitler. Böylece görülen rüyalar neticesinde vücudun hareket ederek zarar görmesi engellenir. Uyku felci ya da karabasan olarak adlandırılan durum, kişi REM uykusundayken yaşanır. REM uykusu sırasında kişi uyanırsa beyin uyanık olsa bile vücut kilitli olduğu için hareket edemez ve geçici bir felç hali yaşanır. Yaşanan bu geçici felç haline uyku felci halk arasındaki bilinen şekliyle karabasan adı verilir. Bu durum genellikle uykudan uyandıktan sonra yaşanır ancak bazı durumlarda nadiren de olsa uykuya dalmadan önce de yaşanabilir. Sıklıkla merak edilen “Karabasan nedir?” sorusu bu şekilde cevaplanabilir.

Karabasan Tetikleyen Unsurlar Nelerdir?

Uyku felci uykunun rüya görme evresinde gerçekleştiğinde yaşayan kişiler için oldukça korku verici olabilir. Bu nedenle sıklıkla karabasan tetikleyen unsurlar hakkında araştırma yaparlar. Karabasan yaşayan kişiler genellikle uyandıklarında odada kara bir cisim olduğundan ve bunun kendilerine yaklaştığından bahsederler. Ondan kaçmak istediklerinde ise beyinleri vücutlarını kilitlediği için hareket edemezler ve kaçmak istedikleri o cisimden kaçamazlar. Bu durumda gördüklerini düşündükleri o cismin kendilerine engel olduğuna inanırlar. Bu nedenle hemen hemen bütün toplumlarda uyku felci, korku verici isimlerle anılır. Ancak son yıllarda uyku laboratuvarlarının yaygınlaşması, uyku üzerine yapılan çalışmaların artması ile birlikte karabasanın korkulacak bir durum olmadığı anlaşılmaktadır. Aksine bazı bilim insanlarına göre uyku felci, uykunun doğal bir ürünüdür. Peki karabasan tetikleyen unsurlar nelerdir? Karabasan, uyku ile ilgili bir sağlık problemidir. Pek çok faktör karabasanın tetikleyici unsuru olabilir. Karabasanı tetikleyen unsurlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:

• Uyku düzeni bozuk olan kişiler karabasan yaşamaya daha yatkındır. Bu nedenle vardiyalı çalışma saatleri olan kişilerde uyku felcine daha sık rastlanır. Bunun yanında olması gerekenden çok uyumak ya da az uyumak da karabasanı tetikleyen unsurlardan birisi olabilir.
• Karabasan tetikleyen unsurlar denildiğinde ilk akla gelenlerden bir tanesi de narkolepsi hastalığıdır. Uyku testleri yardımıyla kolaylıkla tanı konulan bu hastalıkta, kişiler gün içerisinde ayakta uyumak olarak tabir edilen durumu sıklıkla yaşarlar. Narkolepsi hastaları gece sağlıklı uyumalarına rağmen gün içerisinde tekrar uykulu hissederler. Bu hastalığın belirtileri arasında bulunan uykuya hızlı dalma ve çok hızlı rüya görme durumu, bu hastaların karabasan yaşamasına da neden olabilir.
• Anksiyete, panik atak, depresyon gibi psikolojik sağlık sorunları bulunan kişilerde uyku felci görülme olasılığı daha yüksektir.
• Alkol ve sigara gibi zararlı maddelerin kullanımı da karabasanı tetikleyebilir.
• Yapılan bilimsel araştırmalara göre bir yakınını kaybetmek, iş değişikliği, şehir değişikliği gibi hayatında ani değişiklikler olan kişilerde uyku felci yaşanma olasılığı artar.
• Bunlara ek olarak, stres uykunun kalitesini önemli ölçüde bozar. Özellikle travma sonrası stres bozukluğu yaşayan hastalar uykuya dalarken ya da uyku sırasında zorluk yaşayabilirler. Bu durum karabasanı tetikleyebilir.
• Bazı araştırmalar sırt üstü yatan kişilerde uyku felcine daha sık rastlandığını göstermektedir.

Bunların yanında psikolojik rahatsızlıkların tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar da karabasanı tetikleyen unsurlardan olabilir.

Karabasan Belirtileri Nelerdir?

Kişi, karabasan olarak ifade edilen durumu yaşadığı sırada bilinci açık olmasına rağmen bedeni hareket edemez. Bu durum karabasanın en önemli belirtisidir. Bunun yanında karabasan uykunun göz hareketlerinin en hızlı olduğu REM evresinde gerçekleştiği için bu evredeyken bilinci açılan kişiler odada farklı bir cisim gördüklerini ya da farklı bir cismin kendilerine yaklaştığını söylerler. Halk arasında uyku felcinin karabasan olarak adlandırılmasına neden olan bu cisim, bazen bir görüntü bazen bir ses olabilir. Bu bağlamda karabasanın yaygın olarak görülen belirtilerinden bir tanesini de halüsinasyonlar oluşturur. Bunlara ek olarak, özellikle panik atak ya da panik bozukluk gibi sağlık sorunu bulunan kişilerde uyku felci sırasında göğüslerinde baskı hissi, nefes almada güçlük buna bağlı olarak kalp krizi yaşadığını düşünme görülebilir. Karabasan yaşayan insanların büyük çoğunluğu bu sırada bir yerden düştüklerini ya da birisinin kendilerini aşağıya doğru ittiklerini görebilirler.

Karabasan Tehlikeli midir?

Karabasan yani uyku felci, bilim insanlarından bazılarına göre uykunun doğal bir ürünüdür ve herhangi tehlikeye neden olmaz. Ancak narkolepsi gibi hastalıklar neticesinde kişinin çok sık uyku felci yaşaması endişe verici olabileceğinden kişilerin yaşam konforunu olumsuz yönde etkiler. Çünkü uyku, bedenin ve zihnin enerji toplamasını ve yenilenmesini sağlayan en önemli araçlardan bir tanesidir. Çok sık uyku felci yaşayan kişilerin bir nörolog ve psikolog ile görüşmesinde fayda vardır.

Karabasan Tedavi Edilebilir mi?

Uyku felcinin doğrudan bir tedavisi olmamakla birlikte çeşitli ilaçlarla ve terapi yöntemleriyle uyku düzeni bozuk olan kişilerde rahatlama sağlanabilir. Bunun için öncelikle hastaların alanında uzman bir doktorla görüşmesi gerekir. Alanında uzman bir nörolog öncelikle hastanın uyku felci yaşamasına neden olan durumu tespit etmeye çalışır. Uzman doktorun değerlendirmeleri sonucunda hastanın uyku felci yaşamasının sebebi olarak derin uykuya dalamaması görülürse hastaya derin uyku sırasında aniden uyanmasına engel olarak uyku kalitesini artıran ilaçlar verilir. Karabasan yaşayan pek çok hastada altta yatan sebebin stres olduğu görülür. Bu durumda uzman bir psikiyatrist ve psikolog, hastaya terapi uygulayabilir ya da stresi kontrol altına alacak ilaçlardan faydalanabilir.